മൊധേര സൂര്യക്ഷേത്രം

 മൊധേര സൂര്യക്ഷേത്രം

======================

സൂര്യക്ഷേത്രം എന്നുകേൾക്കുമ്പോൾ നമുക്കാദ്യം ഓർമ്മവരുന്നതു ഒറീസയിലെ കൊണാർക്ക് സൂര്യക്ഷേത്രമാണല്ലോ. എന്നാൽ അതിനും രണ്ടുനൂറ്റമ്ണ്ടുമുമ്പ് നിർമ്മിക്കപ്പെട്ട ഒരു സൂര്യക്ഷേത്രം നമ്മുടെ രാജ്യത്തുണ്ട്.   ഗുജറാത്തിലെ  മെഹ്‌സാന ജില്ലയിലെ മൊധേര ഗ്രാമത്തിൽ സ്ഥിതിചെയ്യുന്ന അതിപുരാതനമായ  ആ സൂര്യക്ഷേത്രമാണ്  മൊധേര സൂര്യക്ഷേത്രം. ഹിന്ദുമതവിശ്വാസത്തിൽ സൂര്യൻ ദൃശ്യദൈവമാണ്, ഭൂമിയിലെ എല്ലാ ജീവജാലങ്ങളെയും നിലനിർത്തുന്ന ഊർജ്ജ സ്രോതസ്സാണ്. വേദങ്ങൾ അനുസരിച്ച്, സൂര്യൻ പ്രപഞ്ചത്തിന്റെ പ്രാണൻ അഥവാ  ആത്മാവാണ്.  അതിനാൽത്തന്നെ സൂര്യാരാധന അനിവാര്യവുമായിരുന്നതിനാൽ സൂര്യക്ഷേത്രത്തിന്റെ പ്രസക്തി വലുതായിരുന്നു .   പുഷ്പാവതി നദിയുടെ തീരത്ത് വിശാലവും   ഹരിതാഭവുമായ പുൽത്തകിടിയും അതിനുള്ളിൽ പരിലസിക്കുന്ന  പൂച്ചെടികളുടെയും പക്ഷികളുടെ കളകൂജനങ്ങളുടെയും സാന്നിധ്യത്താൽ ഹൃദയാവർജ്ജകമായൊരു  പൂന്തോട്ടത്താൽ ചുറ്റപ്പെട്ട ഈ ക്ഷേത്രം  നിലവിൽ ആരാധന നടക്കുന്ന ക്ഷേത്രമല്ല. ഇന്നിത് പുരാവസ്തുഗവേഷണവകുപ്പ് പരിപാലിക്കുന്ന ഒരു സംരക്ഷിതസ്മാരകമാണ്.

ചൗലൂക്യ രാജവംശത്തിലെ ഭീമൻ ഒന്നാമന്റെ ഭരണകാലത്ത് (1026-27 CE )  നിർമ്മിച്ചു എന്ന് പറയപ്പെടുന്നത്  മനോഹരമായ ഈ ക്ഷേത്രം ഗുജറാത്തിന്റെ ക്ഷേത്രവാസ്തുവിദ്യക്ക് പേരുകേട്ടതാണ്. മരു-ഗുർജാര ശൈലിയിൽ നിർമ്മിച്ച  ക്ഷേത്ര സമുച്ചയത്തിന്  ഗുഢമണ്ഡപ എന്നറിയപ്പെടുന്ന ശ്രീകോവിൽ ഗർഭഗൃഹം, അതിനുപുറത്തുള്ള  സഭാമണ്ഡപം, സൂര്യകുണ്ഡ് എന്നും  രാമകുണ്ഡ് എന്നും അറിയപ്പെടുന്ന പുണ്യതീർത്ഥം എന്നിങ്ങനെ മൂന്ന് ഘടകങ്ങളുണ്ട് .   

പടിക്കിണർ രൂപത്തിലുള്ള, പച്ചനിറത്തിലെ ജലം  നിറഞ്ഞ  സൂര്യകുണ്ഡ്  ആണ് ഈ ക്ഷേത്രത്തിലെത്തുന്നവരെ ഏറ്റവുമധികം ആകർഷിക്കുന്നത്. പൊതുവേ ക്ഷേത്രങ്ങളോടനുബന്ധിച്ച് ആരാധനക്കെത്തുന്നവർക്കു  ദേഹശുദ്ധി വരുത്തുന്നതിനും അർഘ്യം ചെയ്യുന്നതിനും   ക്ഷേത്രക്കുളവും കാണുമല്ലോ. എന്നാൽ മറ്റുക്ഷേത്രക്കുളങ്ങളിൽനിന്നു വ്യത്യസ്തമായി ഈ ക്ഷേത്രക്കുളത്തിലെ പടവുകളിൽ കൊത്തിവെച്ചിരിക്കുന്ന, വിഗ്രഹപ്രതിഷ്ഠകളോടുകൂടിയ     ചെറിയ ക്ഷേത്രങ്ങളുടെ സാന്നിധ്യമാണ്. തുടക്കത്തിൽ ഇത്തരം  108 ആരാധനാലയങ്ങൾ ഉണ്ടായിരുന്നുവെന്ന് പറയപ്പെടുന്നു, പക്ഷേ അവയിൽ മിക്കതും കാലക്രമേണ ജീർണിച്ചുപോയി.  അവശേഷിക്കുന്നവ  വളരെ മനോഹരമാണ്. 

സൂര്യകുണ്ഡിൽ നിന്ന് പടവുകളിലൂടെ മുകളിലേക്ക് കയറിക്കഴിഞ്ഞാൽ രണ്ട് വലിയ സ്‌തംഭങ്ങൾക്കിടയിലൂടെ   മുകളിലേക്ക് കയറാൻ  കൽപ്പടവുകൾ  കാണാം. ഈ സ്‌തംഭങ്ങൾ  "കീർത്തി തോരൺ" എന്നറിയപ്പെടുന്നു. അവ മുമ്പ് ക്ഷേത്രത്തിന്റെ കമാനരൂപത്തിലുള്ള  പ്രവേശനകവാടമായിരുന്നു. എന്നാൽ ഇപ്പോൾ മുകളിലെ  കമാനം അപ്രത്യക്ഷമായിരിക്കുന്നു.  പിന്നീടെത്തുന്നത്  ഉയർന്ന ഒരു സ്തംഭത്തിൽ നിലകൊള്ളുന്ന  അഷ്ടഭുജാകൃതിയിലുള്ള സഭാമണ്ഡപത്തിലേക്കാണ് എല്ലാദിക്കിൽനിന്നും പ്രവേശിക്കാവുന്നവിധം കല്പടവുകളുമുണ്ട് . വർഷത്തിലെ 52 ആഴ്ചകളെ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്ന 52 മനോഹരമായി കൊത്തിയെടുത്ത കൽതൂണുകളാണ് മേലാപ്പിനെ  താങ്ങിനിർത്തുന്നത്. ഇവയിൽ  രാമായണത്തിലെയും മഹാഭാരതത്തിലെയും കഥകൾ ശില്പരൂപേണ  ആലേഖനം ചെയ്തിരിക്കുന്നു .

പുറംഭാഗംപോലെതന്നെ  താഴികക്കുടത്തിനുൾഭാഗവും  വളരെ ആകർഷകവും പുഷ്പരൂപങ്ങൾകൊണ്ട് അലംകൃതവുമാണ് . അകത്തും പുറത്തും  സങ്കീർണ്ണമായ  അതിസൂക്ഷ്മശില്പവേലകളാൽ സമൃദ്ധമായ  ക്ഷേത്രസമുച്ചയത്തിലെ ഏറ്റവും ആഡംബരപൂർണ്ണമായ ഘടനയാണിത്. 

സഭാമണ്ഡപം കടന്നെത്തുന്നത് ഗുഢമണ്ഡപം എന്നറിയപ്പെടുന്ന പ്രധാന ക്ഷേത്രഭാഗത്തേക്കാണ്. കമഴ്ത്തിവെച്ചോരു താമരപ്പൂവിന്റെ ആകൃതിയിലുള്ള സ്തംഭത്തിനു മുകളിലായി   ശ്രീകോവിലിൽ നിലകൊള്ളുന്നു . സൂര്യദേവന്റെ സ്വർണ്ണത്തിൽതീർത്ത മൂർത്തീരൂപത്തെ പ്രതിഷ്ഠിച്ചിരുന്ന ഗർഭഗൃഹം ഇന്ന്  ശൂന്യമാണ്. കിഴക്കുഭാഗത്തെ വാതിലും മറ്റുമൂന്നുഭാഗങ്ങളിൽ സൂക്ഷ്മമായ  സുഷിരങ്ങൾ കൊത്തിയ ശിലാജാലകങ്ങളുമായിരുന്നു. തെക്കുഭാത്തെ ജാലകം ഇന്ന് കാണാനില്ല.  വടക്കുഭാഗത്തേതാകട്ടെ  തകർന്നനിലയിലും.   താഴികക്കുടത്തെ താങ്ങിനിർത്തിയിരുന്ന എട്ടു ശിൽപാലംകൃതമായ സ്തംഭങ്ങൾ അഷ്ടദിക്കുകളെ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നു. ഉൾവശത്തെ ചുവരുകളിൽ  പന്ത്രണ്ട് സൂര്യമുഖങ്ങൾ കൊത്തിവെച്ചിട്ടുണ്ട്. അവ  വർഷത്തിലെ 12 മാസങ്ങളെ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നു. ശ്രീകോവിലിന്റെയും ക്ഷേത്രത്തിന്റെയും പുറം ചുവരുകൾക്കിടയിലൂടെ    പ്രദക്ഷിണമാർഗ്ഗം. 

 സൂര്യവിഷുവദിനങ്ങളിൽ ഉദയസൂര്യന്റെ ആദ്യ കിരണങ്ങൾ വിഗ്രഹത്തിന്റെ നെറ്റിയിൽ നേരിട്ടുപതിക്കുന്ന രീതിയിലാണ് ഗുഢമണ്ഡപത്തിന്റെ രൂപകൽപ്പന.  സ്വർണ്ണവിഗ്രഹത്തിന്റെ ഫാലസ്ഥലത്തു പതിച്ചിരുന്നു അമൂല്യരത്നക്കല്ലിൽനിന്നുള്ള പ്രകാശപ്രതിഫലനംകൊണ്ട് ക്ഷേത്രം മുഴുവൻ പ്രകാശിതമാകുമായിരുന്നത്രേ! ധാരാളം സ്വർണ്ണവും വിലമതിക്കാനാവാത്ത നിരവധി രത്നങ്ങളുംകൊണ്ടലങ്കരിച്ച പീഠത്തിലായിരുന്നു വിഗ്രഹം പ്രതിഷ്ഠിച്ചിരുന്നത്. മുഹമ്മദ് ഗസ്നിയും  അലാവുദ്ദീൻ ഖിൽജിയും ഗുജറാത്ത് ആക്രമിച്ചപ്പോൾ  ഈ നിധി ലക്ഷ്യമിട്ടു ക്ഷേത്രത്തെ കൊള്ളയടിച്ചിരുന്നു. വിഗ്രഹവും രത്നങ്ങളും കവർന്നതോടൊപ്പം ക്ഷേത്രത്തിലെ ദേവന്മാരുടെയും ദേവതകളുടെയും നിരവധി വിഗ്രഹങ്ങളും ആക്രമണകാരികൾ വികൃതമാക്കി. ക്ഷേത്രശിഖരവും ഇന്നില്ല. വിഗ്രഹം നഷ്ടമായതോടെ ആരാധനയും ഇല്ലാതായി.  

ഭൂതലത്തിൽനിന്നു  പല നിരകളിലായി ഉയരത്തിലേക്കെത്തുംവിധം  നിർമ്മിച്ചിരിക്കുന്ന  ക്ഷേത്രത്തിന്റെ പുറം ചുവരുകളും അതിമനോഹരമായ ശിലാശില്പവേലകൾ നിറഞ്ഞതാണ്.  കമഴ്ത്തിവെച്ചിരിക്കുന്ന താമരപ്പൂവിന്റെ ശിലാസ്തംഭത്തിനുമുകളിൽ 'ഗജ് പീഠിക'  എന്നറിയപ്പെടുന്ന 365 ആനകളെ കൊത്തിയ പീഠമാണ്.   വർഷത്തിലെ ദിനങ്ങളെ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നതാണ് ഈ  365 ആനകൾ. അതിനുമുകളിലായി വരുന്ന   നരതാരയിൽ  വിവിധ ഭാവങ്ങളിലുള്ള മനുഷ്യരൂപങ്ങൾ. പ്രധാന ക്ഷേത്രത്തിന് ചുറ്റും, വർഷത്തിലെ 12 മാസങ്ങളെയും അവയിലെ  സൂര്യന്റെ വ്യത്യസ്ത വശങ്ങളെയും പ്രതിനിധീകരിക്കുന്ന 12 സൂര്യദേവശില്പങ്ങളും "ദ്വാദശ് ഗൗരി" എന്നറിയപ്പെടുന്ന  12 ദേവീശില്പങ്ങളും  ഉണ്ട്. ഈ വലിയ ശില്പങ്ങൾക്കുപുറമെ നിരവധിയായ പൂർണ്ണതയാർന്ന ശില്പരൂപങ്ങളിലൂടെ ലൈംഗികബന്ധം തുടങ്ങി  ശിശുജനനം മുതൽ മരണം വരെയുള്ള മനുഷ്യജീവിതത്തിന്റെ വിവിധ ഘട്ടങ്ങൾ, ദിനചര്യകൾ,  ആഘോഷങ്ങൾ  എന്നിവയൊക്കെ  ചിത്രീകരിച്ചിരിക്കുന്നു. മൊത്തത്തിൽ നോക്കിയാൽ  വിസ്മയിക്കുംവിധം  പൂർണ്ണതയുള്ള ജ്യാമിതീയഘടകങ്ങളാണ് ക്ഷേത്രനിർമ്മാണത്തിന്റെ ഏറ്റവുംവലിയ സവിശേഷത. ഈ ക്ഷേത്രസംബന്ധിച്ചുള്ള മറ്റൊരു  വളരെ പ്രധാനമായ സംഗതി, ഉത്തരായണരേഖ അഥവാ  കർക്കടകരേഖയിലാണ് (ട്രോപ്പിക്ക് ഓഫ് കാൻസർ) ഇതിന്റെ സ്ഥാനമെന്നതാണ്. ഗ്രീഷ്മകാലത്ത് നട്ടുച്ചയ്ക്ക്  സൂര്യൻ ക്ഷേത്രത്തിന്റെ നേരെ  മുകളിലെത്തുന്നതുകൊണ്ടു നിഴലിൽ വീഴ്ത്തുകയില്ല.  

കാലത്തിന്റെയും നിരവധി ആക്രമണങ്ങളുടെയും പരീക്ഷണങ്ങളെ അതിജീവിച്ച ഈ  വാസ്തുവിദ്യാവിസ്മയം   കലാശാസ്ത്രവിഷയങ്ങളിലെ  സമ്പന്നവും മഹത്വപൂർണ്ണവുമായ നമ്മുടെ ഭൂതകാലത്തിന്  സാക്ഷ്യം വഹിക്കുന്നു. 

രാവിലെ ആറുമണിമുതൽ വൈകുന്നേരം എട്ടുമണിവരെയാണ് സന്ദർശനസമയം. എങ്കിലും ചിലപ്പോൾ സമയമാറ്റം ഉണ്ടാകാം.  ക്ഷേത്രത്തിലേക്ക് പ്രവേശിക്കാൻ ടിക്കറ്റ് എടുക്കേണ്ടതുണ്ട്‌. ആർക്കിയോളജിക്കൽ സർവേ ഓഫ് ഇന്ത്യ പരിപാലിക്കുന്ന ഒരു മ്യൂസിയവും ഈ പരിസരത്തുണ്ട്. വെള്ളിയാഴ്ചയും പൊതു അവധി ദിവസങ്ങളും ഒഴികെ എല്ലാ ദിവസവും രാവിലെ 10 മുതൽ വൈകുന്നേരം 5 വരെ മ്യൂസിയം തുറന്നിരിക്കും.  കൂടാതെ "ഉത്തരായൻ" എന്ന പട്ടം പറത്തൽ ഉത്സവത്തിന് ശേഷം ഗുജറാത്ത് ടൂറിസം കോർപ്പറേഷൻ ജനുവരിമാസത്തിൽ നടത്താറുള്ള മൊധേര നൃത്തോത്സവവും വളരെ പ്രസിദ്ധമാണ്. സൂര്യക്ഷേത്രത്തിന്റെ മനോഹരമായ പശ്ചാത്തലത്തിൽ രാജ്യത്തിൻറെ  വിവിധപ്രദേശങ്ങളിൽ നിന്നുള്ള  ശാസ്ത്രീയനൃത്തങ്ങളും സംഗീതവും വിവിധ കലാരൂപങ്ങൾക്കൊപ്പം പ്രദർശിപ്പിക്കുന്ന ഈ അതുല്യ നൃത്തോത്സവം നിരവധി കലാസ്വാദകരെ ഇവിടേക്ക് ആകര്ഷിക്കുന്നുമുണ്ട്. 2022 ഒക്ടോബറിൽ  പ്രധാനമന്ത്രി ശ്രീ നരേന്ദ്ര മോദി ക്ഷേത്രത്തിൽ സൗരോർജ്ജത്തിൽ പ്രവർത്തിക്കുന്ന 3-ഡി പ്രൊജക്ഷൻ മാപ്പിംഗ് ഷോയും ഹെറിറ്റേജ് ലൈറ്റിംഗും ഉദ്ഘാടനം ചെയ്തു. ഇതും  തികച്ചും വേറിട്ട  അനുഭവമാണ്. സവിശേഷതകൾ ഏറെയുള്ള ഈ  ക്ഷേത്രത്തിന്റെ കീർത്തികിരീടത്തിൽ ഇത് മറ്റൊരു പൊൻതൂവൽ കൂടി ചേർക്കുന്നു. .